Luthers prekenbundels

In de eerste jaren na de verbanning uit de Rooms-katholieke kerk schreef Martin Luther allerlei traktaten. Ze werden gepubliceerd onder de naam Sermon of Predigt, maar de meest populaire aanduiding werd de Postille.

Het woord postille werd incidenteel ook al vóór Luther gebruikt als aanduiding voor een reeks preken met uitleg van een compleet Bijbelboek. Luther schreef zijn Postillen met name als hulpmiddel voor minder geschoolde, onzekere predikers. Hij schreef ze eerst in het Latijn, maar vanaf 1521 ook in het Duits. Ze bestaan uit preekschetsen met de door Luther bedoelde reformatorische uitleg van de teksten. Dit geldt vooral voor de zogeheten ‘evangelische perikopen‘: een collectie Bijbelteksten uit de Evangelien, die bedoeld zijn voor gebruik in de eredienst en die het hele kerkelijk jaar bestrijken.

Een veelgevraagd genre

De postillen in gedrukte vorm zoals we die kennen van Luther, vormen een specifiek genre dat tot bloei kwam in de tijd van de Reformatie en ook daarna door veel auteurs werd toegepast. De oorspronkelijke vraag hiernaar kwam al in 1519 van keurvorst Friedrich der Weise, die hiermee overigens ook beoogde Luther af te houden van de “bissigen und stürmischen Streitschriften” en hem tot “heiligen und friedlichen Studien” uit te dagen.

Pas op de Wartburg, waar Luther zich 10 maanden schuil moest houden, kwam hij ertoe een eerste reeks postillen over de evangeliën en de brieven voor de adventstijd te schrijven. Bestemd voor zijn medebroeders verschenen ze in het Latijn onder de titel Enarrationes epistolarum et euangeliorum, quas postillas vocant. Daarna ging hij verder met postillen voor de kersttijd in het Duits. Ook het adventsdeel nam hij opnieuw onder handen en completeerde de reeks tot de eerste zondag na Epiphanie. Deze zogeheten Wartburg-Postille verscheen in 1522 en was nauw verwant aan Luthers vertaling van het Nieuwe Testament waar hij ook aan werkte in die periode. Dit is te zien aan zijn uitleg van bepaalde vertaalvraagstukken.

 

De auteur als beschermer van zijn werk

Pas in 1525 volgde de Fastenpostille. Deze zou worden uitgegeven door Cranach en Döring, maar een onbetrouwbare zetter zorgde ervoor dat het eerste deel illegaal in Regensburg gedrukt werd. In de volledige officiële druk maakt Luther melding van deze diefstal met een ‘Vorrhede und vermanunge an die Drucker’.

Van 1526 tot 1528 verschenen er opnieuw postillen, maar niet op initiatief van Luther zelf; Stephan Roth publiceerde een Sommerpostille, Festpostille en Winterpostille, samengesteld op basis van verzamelde preken van Luther. Nadat de verhouding met Roth (die het vooral als een commercieel project zag) verstoord was geraakt, meldde Luther in 1535 aan uitgever Nikolaus Gerbel, dat hij een verbeterde versie wilde laten maken door Caspar Cruciger. Deze nieuwe Sommerpostille verscheen in 1544. Uit deze handelwijze blijkt dat Luther zorgvuldig wenste om te gaan met de inhoud van zijn werken.

De Hauspostille voor thuisgebruik

Veit Dietrich stelde op verzoek van Luther, eveneens in 1544, de zogeheten Hauspostille samen. Deze Bijbelpassages met uitleg hielpen het gezinshoofd vorm te geven aan de geloofsopvoeding van het gezin (en eventueel inwonend personeel). Luther beschouwde het gezin namelijk als voortzetting van de kleine geestelijke kring die hem eerder in het klooster met getijdengebeden structuur had geboden. De opkomst van vele drukkerijen aan het begin van de 16e eeuw gaf een impuls aan het thuisgebruik van postillen. De Hauspostille bleef eeuwenlang zeer populair. Johann Sebastian Bach bezat zelfs twee edities van Luthers Hauspostille in zijn theologische bibliotheek.

Luther, Martin: Hauspostill Doct. Martini Luther, von Furnemesten Festen durchs Jar. Wittenberg 1547. Regensburg, Staatliche Bibliothek -- 999/2Theol.syst.151

Nieuwsbrief

In de aanloop naar het jubileumseizoen 2024/2025 ondersteunen we je graag met plannen, informatie en tips. Abonneer je op de gratis nieuwsbrief.

Komende evenementen

Recente berichten

Bijzondere muzikale lezing

Op maandagavond 8 april verzorgt Lydia Vroegindeweij een bijzondere lezing over de koraalcantates van Bach in het Luther Museum in Amsterdam. Bij dit begin van de Bach-week in het museum

Meer lezen »