Hoe ontstonden Bachs koraalcantates? En wat was de rol van de Lieder-Freunde?
Over troost bij Luther en Bach en het kerklied
Luther zette na zijn 95 stellingen op de kerkdeur rond 1520 ‘het nieuwe geloof’ in gang. Je hoefde geen aflaat meer te kopen om troost voor je ziel te vinden, want het ‘geloof alleen’ was voldoende. Maar dat gaf ook onzekerheid, want hoe moet dat dan? En wanneer geloof je sterk genoeg? In zijn reeks liederen uit 1524 beschreef Luther op allerlei manieren hoe de mens die troost van het geloof kan vinden. Hij was immers ook de bedenker van het woord ‘zielzorg’. Zijn tegenstanders hadden soms zelfs meer angst voor de kracht van zijn liederen dan voor zijn boeken en strijdschriften.
Precies 200 jaar later was er veel discussie of die oude liederen nog wel nodig waren. De soms verouderde taal werd immers niet altijd meer goed begrepen en bovendien ontstonden er religieuze stromingen die anders dachten over vroomheid. De orthodox Lutherse theologen wilden ze per se behouden, juist vanwege die troostende waarde. Zij noemden zich de “Lieder-Freunde” en vonden: als mensen de oude liederen niet meer goed begrijpen moeten we ze niet wegdoen, maar juist beter uitleggen! En daar kwam Bachs rol in beeld, want precies dit is de reden dat Bach in 1724 de jubilerende liederen opnieuw glans gaf met zijn prachtige koraalcantates.
Over Luthers liederen en Bachs cantates valt veel boeiends te vertellen, maar nog mooier is het om ook zelf te ervaren hoe de mensen in 1524 en 1724 de troost (her)ontdekten via de liederen en cantates.
In deze muzikale lezing nemen twee dames, die achter de schermen een grote rol hebben gespeeld bij de Lieder-Freunde, je mee naar 1724. Dorothea Schamelius en Anna Magdalena Bach combineren het verhaal over de liederen en cantates met zelf zingen, ook voor minder ervaren zangers. Alle informatie is geheel wetenschappelijk onderbouwd, behalve natuurlijk die ene twist die we in het verhaal hebben verstopt.
Over de uitvoerenden:
Lydia Vroegindeweij deed uitgebreid promotie-onderzoek naar troost in de liederen van Luther en het ontstaan van de koraalcantates van Bach en neemt de deelnemers mee in deze boeiende geschiedenis.
Paula Bär-Giese is sopraan en pianiste. Zij illustreert de lezing met muziek en begeleidt het publiek wanneer we samen koraal laten klinken.
