Op zaterdag 25 maart 2023 was er in de Kloosterkerk in Den Haag de gelegenheid voor Lydia om Bach ‘binnenstebuiten’ te keren. Dat wil zeggen, een cantate van hem. De laatste uit de reeks van 40 koraalcantates uit zijn tweede jaar in Leipzig is Wie schön leuchtet der Morgenstern (BWV 1).
Generale repetitie
Het leuke van deze formule ‘Bach Binnenstebuiten’ is dat de deelnemers aan de lezing/workshop eerst een half uur in de muzikale sfeer van de cantate worden gebracht. Ze wonen een deel van de generale repetitie bij van de cantate die op zondag in de kerkdienst wordt uitgevoerd. Het koor en orkest van de Residentie Bach Ensembles nemen nog een keer de cantate door, onder leiding van Jos Vermunt. Het publiek zet als vanzelf ook de oren op scherp door mee te luisteren naar de aanwijzingen van de dirigent, de herhaling van een aantal maten door orkest en zangers. Leuk en leerzaam! En een half uurtje luisteren naar prachtige muziek.
Plaats in het kerkelijk jaar
Het was in Leipzig gebruikelijk om tijdens de lijdenstijd geen cantates uit te voeren. Deze cantate Wie schön leuchtet der Morgenstern is daarop een uitzondering omdat die hoort bij een speciale dag: 25 maart, de ‘Annunciatie’, ook wel Maria Boodschap genoemd, de aankondiging aan Maria door de engel Gabriel dat zij zwanger is van Jezus. Over precies 9 maanden is het kerst!
Volkomen terecht dus dat er ook over deze belangrijke gebeurtenis een lied en een cantate is. In de lezing en workshop heeft Lydia bovendien meer verteld over de context en betekenis van de jaargang koraalcantates. De deelnemers zijn tot slot uitgedaagd om de prachtige zoekplaat over het lied, die we hier al eerder publiceerden, nog eens goed te bestuderen. Voor wie nieuwsgierig is: hier zijn de door ons gevonden oplossingen.
Drie thema's uit het lied verklankt
In het oorspronkelijke lied van Philipp Nicolai uit 1599 staan drie thema’s centraal:
- de aankondiging van de komst van Jezus door de engel Gabriel;
- de vooruitblik op wie Jezus is, als ware zoon van God;
- de troostende betekenis van het Avondmaal, waarin de aanwezigheid van Jezus door de mens ervaren kan worden.
Tijdens de repetitie vestigde de dirigent de aandacht op de bijzondere bezetting van het orkest, naast de gebruikelijke instrumenten zijn er twee extra violen met solopartijen, twee hoorns en twee lage hobo’s. In het openingskoor spelen zij om beurten een hoofdrol terwijl de zangers in langzame noten de regels van het koraal zingen.
De keuze van Bach voor deze rolverdeling en instrumentenkeuze zal zeker niet toevallig zijn geweest. Lydia lichtte toe hoe hij hiermee de inhoud van het lied extra nadruk kon geven:
- de violen schitteren als een flonkering boven de andere muziek uit: de stralende morgenster;
- de hoorns verwijzen naar Gabriel, die in de kunst ook wel wordt afgebeeld met een trompet of bazuin als attribuut, symbool van de aankondiging van een belangrijke gebeurtenis;
- de hobo’s verklanken de pastorale (zielzorg) functie en de troost van het heilig Avondmaal.
Hieronder vind je een uitvoering door Amsterdam Baroque koor en orkest o.l.v. Ton Koopman. In het eerste deel van de cantate kun je de drie afzonderlijke rollen van de violen, hoorns en hobo’s en dat ze met elkaar verweven zijn vooral goed horen op de momenten dat de koorzangers zwijgen.
