[Samengesteld door Lydia Vroegindeweij]

Het lied Aus tiefer Not schrei ich zu dir is geschreven door Martin Luther in 1524. Het is een bewerking van Psalm 130, één van de boetepsalmen. Luther schreef dit lied als voorbeeld van een psalmlied, waarmee hij andere theologen uitnodigde om ook een paar psalmen om te werken tot liederen die door de gemeente konden worden gezongen. De eerste versie, die vrij letterlijk de tekst van de psalm volgt, verving hij later dat jaar door een wat vrijere tekst, waarmee het een geloofslied is geworden.

In deze Lees&Beluister neem ik je mee langs een aantal bijzonderheden in de koraalcantate die Bach over dit lied schreef in 1724.

Wat heb je nodig?

De luistervoorbeelden en tekstbronnen vind je op deze pagina. Wil je mee kunnen lezen in de muziek bekijk dan de oudere edities (in publiek domein) van de partituur (zie hiernaast onder Bronnen). Nieuwere uitgaven zijn bij muziekuitgeverijen verkrijgbaar.

Wil je nog meer lezen over de hymnologische discussies rond dit lied aan het begin van de 18e eeuw en de invloed daarvan op Bachs compositie, bestel dan het uitgebreide Hymnologisch Dossier bij deze cantate.

Gegevens

  • Titel: Aus tiefer Not schrei ich zu dir (BWV 38)
  • Geschreven voor: 21e zondag na Trinitatis
  • Lieddichter: Martin Luther
  • Libretto: Martin Luther (1524); strofe 2-4 (delen 2-5) bewerkt (auteur onbekend)
  • Bezetting: Solisten SATB, koor SATB, orkest str ob1,2 trb1-4 cont
  • Eerste uitvoering: , Leipzig

Bronnen

Stap 1
Beluister het lied
Een troostlied
Beluister het lied. Let op de kenmerkende tweede noot, die een kwintsprong omlaag en weer omhoog maakt. Hiermee wordt de diepe nood uit de tekst extra benadrukt. noten melodie Aus tiefer Not
Stap 2
Lees de liedtekst
De liedtekst van Luther

Lees de tekst van het lied op de Kerkliedwiki. Hier vind je de tekst in het Duits met een verwijzing naar vertalingen van het lied in het Nederlands.

Enchiridion Afdruk van het lied in het Enchiridion.

De pagina op de Kerkliedwiki bevat de twee versies die Luther in 1524 maakte. Bekijk de verschillen tussen de beide versies. De eerste versie volgt vrij letterlijk de tekst van Psalm 130. De tweede versie wordt ook wel getypeerd als een 'geloofslied'. Kun je aanwijzen waar dat in het lied te vinden is?

Stap 3
Bestudeer de inhoud
Uitleg van het lied in de 18e eeuw

Bekijk het schema van de inhoud van het lied Aus tiefer Not schrei ich zu dir volgens Gabriel Wimmer.

Wimmer verklaart de betekenis van het lied aan de hand van drie houdingen van de boetvaardige christen die verlangt naar de vergeving van zonden:

  • hoe hij daarom smeekt;
  • hoe hij daarop hoopt;
  • hoe hij dankbaarheid betoont.

 

Ontleend aan: Gabriel Wimmer, Ausführliche Liedererklärung (1749), III-80.

 

Stap 4
Bestudeer het commentaar
Commentaar bij het lied

Lees het commentaar dat Johann Martin Schamel bij de tekst van het lied gaf. Je ziet hier links de liedtekst met commentaar en rechts de cantatetekst.

Stap 5
Luister naar de cantate
Aus tiefer Not schrei ich zu dir (BWV 38)
Beluister de cantate eerst een keer in zijn geheel. Lees desgewenst de tekst mee.
Stap 6
Deel 1 - Openingskoor
Twee boetepsalmen met elkaar verweven
Beluister het eerste deel, het openingskoor van de cantate. Bach gebruikt hier de stijl die men kende uit de motetten. Alle zangstemmen zetten na elkaar in en zingen hun melodieën door elkaar heen. Hoewel die stijl in Bachs tijd al uit de mode was geraakt, past hij het vaker toe, met name bij de oudste liederen van Luther en zijn tijdgenoten. Maar er is nog iets bijzonders in dit deel: let eens op de tweede inzet van de tekst. De eerste keer 'Aus tiefer Not' herkennen we de melodie van het lied, maar bij de tweede inzet klinkt er een andere melodie in alle stempartijen. Een verklaring hiervoor vinden we in het commentaar van Schamel bij de eerste regel van het lied. Hij verwijst naar een boek van Veit Dietrich (1506-1549) over de boetepsalmen. In het tweede deel van deze uitgaven legt Dietrich het verband tussen Psalm 130 en Psalm 51, de twee belangrijkste boetepsalmen volgens Luther. Waar 'Aus tiefer Not' de vertaling is van Psalm 130 is het lied 'Erbarm dich mein, o Herre Gott' de bewerking van Psalm 51. Het is die melodie die Bach hierin verweven heeft.
Stap 7
Deel 2 + 3
Ein Trostwort
Add Description Here
Stap 8
Deel 4
Troost voor de zwakgelovige
Add Description Here
Stap 9
Deel 5
Een nieuwe morgen na de nacht
Add Description Here
Stap 10
Deel 6 - Slotkoraal
Troostbelofte
Add Description Here
Stap 11
Ervaar het geheel
Troostrecept voor de zwakgelovige
Beluister nu nog een keer de gehele cantate achter elkaar. Merk daarbij op hoe de troostende gang verloopt: van diepe nood naar de zekerheid van de genade door het geloof. En vervolgens de speciale zorg voor de zwakgelovige en de geruststelling dat het geloof troost biedt, zelfs wanneer het lijkt dat de narigheid niet ophoudt.