Ellen van der Sar en Lydia Vroegindeweij ontwikkelen voor de Stichting Kerkmuziek Netwerk een plan om het jubileumjaar 2024/25 en de aanloop daar naartoe aandacht te geven.
Introductie
In 2024/2025 is er sprake van een dubbel jubileumjaar. Het is dan 500 jaar geleden dat Martin Luther (1483-1546) zijn eerste reeks liederen schreef en publiceerde. Bovendien is het dan 300 jaar geleden dat Johann Sebastian Bach (1685-1750) zijn jaargang koraal-cantates schreef en uitvoerde in Leipzig. In de 40 koraalcantates uit deze jaargang is er opvallend veel aandacht voor liederen van Luther en zijn tijdgenoten.
Recent promotieonderzoek van Lydia Vroegindeweij toont aan dat de samenhang tussen deze twee collecties meer inhoudt dan enkel een eerbetoon bij dit 200-jarig jubileum van het liederfgoed van de Reformatie. Enerzijds is er de theologische inhoud van kerkliederen, die aan het begin van de 18e eeuw ter discussie stond. Vanwege de opkomst van verschillende theologische stromingen voelden de orthodox-lutherse kerkleiders in Duitsland de noodzaak om de troostende betekenis van het geloof, zoals Luther die had verwoord, opnieuw uit te leggen aan de gelovigen. Anderzijds is er de bijzondere muzikale vorm. De zich ontwikkelende burgerij in Leipzig aan het begin van de 18e eeuw kreeg grote belangstelling voor kunst en cultuur, met als belangrijk element de moderne opera. Bach verwerkte in zijn kerkelijke cantates bewust de nieuwe elementen uit de opera, zoals aria’s en recitatieven. Tegelijk gaf hij met muzikale uitdrukkingsmiddelen specifieke duiding aan de teksten, zodat een beter begrip van de geloofsleer in de liederen werd ondersteund.
Blijvende betekenis
De liederen van Luther worden nog steeds wereldwijd in kerken van verschillende stromingen gezongen. Ook de koraalcantates van Bach zijn nog steeds geliefd bij een groot publiek en bij musici over de hele wereld. De troostende waarde van zowel de liederen als de cantates wordt door liefhebbers ervaren, door velen uitsluitend op gevoelsniveau, door anderen ook op basis van begrip van tekst of inzicht in de muzikale structuur. Zowel de liederen van Luther als de cantates van Bach kunnen worden beschouwd als belangrijk cultureel erfgoed, binnen en buiten de kerk.
Cultuur na de covid-crisis
Als gevolg van de covid-pandemie waren de mogelijkheden om dit erfgoed levend te behouden sterk gereduceerd in 2020 en 2021. In kerken was gemeentezang en koorzang niet mogelijk en theaters en concertzalen waren gesloten waardoor koren en orkesten geen uitvoeringen konden verzorgen. Wij hopen dat er in 2024/2025 weer meer mogelijkheden bestaan voor uitvoerende musici om hun publiek te bedienen. Daarbij kan een specifiek project rond de koraalcantates nu al een extra stimulans bieden om (kerk)koren en orkesten weer in de juiste conditie te brengen om dit erfgoed opnieuw ten gehore te brengen voor een groot publiek. Dat geldt voor professionele gezelschappen, maar zeker ook voor amateurzangers en -musici.
L500B300, een plan op hoofdlijnen
Het concept-plan bestaat uit verschillende elementen en deelprojecten, die passen bij de volgende doelstellingen:
- Uitvoeringen van Bachs cantates stimuleren door (a) professionals, (b) amateurs, (c) samen-werkingsverbanden (a + b).
- Bestaand publiek herwinnen en aanbod (door)ontwikkelen.
- Nieuw publiek aanboren, boeien en binden.
- Componisten uitdagen de historische lijn door te trekken (compositie-opdracht ‘in navolging van’).
- Cantate-plus, samenwerking en integratie met andere culturele domeinen, die meer inzicht geven in de tijd waarin de liederen en de cantates tot stand kwamen.
- Lessons learned en toekomstverkenning: hoe kan kunst en cultuur overleven in tijden van crisis.
Bij de uitwerking van de deelplannen wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen verschillende invalshoeken, typen activiteiten en doelgroepen, zoals:
- Educatie-activiteiten (voor luisteraars, jong en oud; interactieve lezingen voor uitvoerenden met als motto: verstaan wat je zingt/speelt).
- Participatie-activiteiten (bijv. ‘scratch’middagen, leer Bach zingen in één middag, vooral voor nieuwe publieksgroepen).
- Presentatie-activiteiten (concerten, zowel door als voor professionals als amateurs).
- Onderzoeksactiviteiten (voor studenten theologie, muziekwetenschappen, taalwetenschappen, filosofie of geschiedenis; ook internationaal).
Sluit aan bij het project!
Wij onderzoeken nu welke partijen in ons netwerk doelstellingen hebben en/of plannen ontwikkelen, die verwant kunnen zijn met ons plan. Samenwerking en kennis delen geeft immers niet alleen plezier, maar organisatorisch valt er ook synergie te behalen bij de financiering en de communicatie bijvoorbeeld.
Ben je of ken je zo’n partij? We komen graag met je in contact, zodat we onze plannen kunnen delen met iedereen die Bachs koraalcantates een warm hart toedraagt.
Ellen van der Sar
Lydia Vroegindeweij
Stichting Kerkmuziek Netwerk is een particuliere, onafhankelijke stichting (met culturele anbi-status) en richt zich op het Verbinden, versterken & inspireren van initiatieven en organisaties op het gebied van de kerkmuziek. Bekende projecten van de stichting Kerkmuziek Netwerk zijn Orgelkids.nl en Kerkliedwiki.nl.
