“Het geheim van de Lieder-Freunde”

Het is voorjaar 1724. Johann Sebastian Bach werkt nu bijna een jaar in Leipzig en hij heeft zich overtuigend gepresenteerd met een jaargang cantates, voor elke week een muziekstuk van circa 18 minuten, waarin Bijbelteksten werden verduidelijkt voor de kerkgangers met muziek, met recitatieven en aria’s – een vorm die men ook kende in de opera -, en meestal afgesloten met een strofe uit een bekend kerklied. Het Luthers leesrooster omvat één jaar, in het tweede jaar komen dus dezelfde Bijbellezingen per zondag aan bod. Tijd om iets nieuws te bedenken, maar wat?

Anna Magdalena, Bachs tweede vrouw, is een professionele sopraan en helpt hem bij de uitschrijven en produceren van de bladmuziek in verschillende partijen voor de wekelijkse cantates. Ze is dus nauw betrokken bij het schrijfproces en denkt vanuit haar deskundigheid graag met hem mee.

Haar vriendin Dorothea Schamelius uit Naumburg kent ze al sinds haar jeugd in Zeitz. Ook háár man, de predikant Johann Martin Schamelius, is een veelschrijver, maar dan over de achtergrond en inhoud van alle lutherse kerkliederen. Regelmatig verschijnt er weer een herziene versie van zijn standaardwerk, het Naumburgisches Gesangbuch. Dit jaar zal er een geheel herziene en verbeterde versie verschijnen en Dorothea is druk met de correctie van de drukproeven. De aanleiding is dat het nu, in 1724, precies 200 jaar geleden is dat Luther zijn eerste reeks kerkliederen schreef en dat de drie eerste protestantse liedboeken verschenen. Schamelius neemt daarom de inhoud van die eerste uitgaven op als bijlage in zijn nieuwe Evangelischer Lieder-Commentarius die dit jaar verschijnt.

Schamelius behoort tot de groep ‘Lieder-Freunde’, een groep van o.a. theologen en dichters, die zich inspannen om het oude lutherse lied-erfgoed uit de 16e en begin 17e eeuw te behouden. Dat wordt in deze tijd bedreigd door critici, die vinden dat de oude liederen nu maar eens plaats moeten maken voor nieuwe, met een modernere leer. Bovendien is die verouderde en moeilijke taal niet meer goed te begrijpen voor de mensen. De Lieder-Freunde zijn het er absoluut niet mee eens, want juist die oude liederen zijn zo waardevol als vertrouwde levensbegeleiders voor de gelovigen. Ze bieden zelfs vaak meer troost dan een Bijbeltekst. En als mensen ze niet meer goed begrijpen, moeten we ze niet wegdoen, maar beter uitleggen.

Tijd voor een list. Laat dat maar aan de dames Bach en Schamelius over!