Wie studie maakt van het werk van de hymnologen uit het begin van de 18e eeuw komt veel verschillende namen tegen. We volgden het spoor door hun publicaties en daaruit bleek al de samenhang en intensieve samenwerking van deze groep die zich de ‘Lieder-Freunde’ noemde. Belangrijke namen zijn Johann Christoph Olearius uit Arnstadt, Heinrich Götze uit Lübeck (die Buxtehude hielp bij zijn Abendmusiken!) en Johann Martin Schamelius uit Naumburg.
De selectie van liederen in de reeks koraalcantates vertoont een grote overeenkomst met de liederen waar de Lieder-Freunde speciaal aandacht voor vroegen. Ook is er een opvallende verwantschap van tekst en muziek van Bachs koraalcantates met het werk van deze vroege hymnologen. Daarom speurde Lydia Vroegindeweij verder. Is de mogelijke relatie tussen Bach en deze Lieder-Freunde ergens gedocumenteerd? De meest aanwijsbare relatie met Bachs werk vinden we in de gezangboek-commentaren van Schamelius. Hij schreef een autobiografie, die na zijn dood werd gepubliceerd door zijn schoonzoon, maar helaas biedt die geen concrete aanknopingspunten.
Een hint in een treurdicht?
NB. De informatie in dit bericht is bijgewerkt op 24 juni 2024 n.a.v. nieuwe informatie.
Er blijkt na de dood van Schamelius in 1742 een treurdicht te zijn geschreven, waarin de lof op zijn werk als hymnoloog uitgebreid wordt bezongen. Daarin zijn de namen verwerkt van de ‘Lieder-Freunde’ waarmee hij samenwerkte.
Even leek het erop dat hierin de naam van Bach voorkwam. Helaas was er aanvankelijk alleen een secundaire bron beschikbaar, geciteerd in het proefschrift van Andreas Lindner over Schamelius (Andreas Lindner, Leben im Spannungsfeld von Orthodoxie, Pietismus und Frühaufklärung. Johann Martin Schamelius, Oberpfarrer in Naumburg (1998)). Het origineel bevindt zich namelijk in de Herzogin Anna Amalia Bibliothek in Weimar, en dat werd tijdens de desastreuze brand in 2004 onherstelbaar beschadigd. Op het verzoek van Lydia aan de bibliothecaris in Weimar kwam helaas het bericht dat het document niet meer beschikbaar was.
Maar toen bleek dat de autoriteit van het Bach-Archiv in Leipzig wel wat wist te bereiken: het beschadigde document kwam boven water en wat bleek…. er stond niet ‘Bach’ maar ‘Dach’. Het gaat over de dichter Simon Dach (1605-1659). De secundaire bron bevatte dus een schrijffout en was vervolgens door diens auteur zelf ook ten onrechte geïnterpreteerd als ‘Johann Sebastian Bach’.
Heel jammer, maar gelukkig is dit slechts een detail in het grotere onderzoek naar de missie van de Lieder-Freunde om het liederenerfgoed te redden. En daarbij is de relatie met Bachs koraalcantates onverminderd relevant.
